“ચિતરી ચડે એવા મકાઈ ના બટકુ રોટલા માટે ટળવળતા હાડપિંજરો, તળીયાઝાટક ખપી ગયેલા કાદવીયા પાણીવાળા ગંદા કુવા સામે જોઇ નિસાસો મુકી આવી થાકેલા ઢોર, કાંટા ઝીકેલા સુના સુના ઝુપડા, લગભગ પુરેપૂરી નગ્નાવસતા ભોગવતી તરુણ કુમારીઓ , સ્ત્રીઓ અને બાળકોના ટોળેટોળા ઓ આખો દિવસ નીચા નમી ને જણ જેવા સુકા ખેતરો માંથી ઘાસના બીજવાળી વાળીને મહા મહેનતે પાશેર અરધોશેર ભેગા કરતા જોઉ છું. બે અઢી આનાના રોજ સારુ, પાંચ પાંચ દશ દશ ગાઉ દુરથી ઘરબાર છોડી ને આવેલા સેકડો પુરુષો ને, સડક પર અને ચુનાની ભઠી઼ ઉપર આખો દિવસ પત્થર​ ફોડતા નિહાળું છું. કાંઈ પણ બિછાના વગર, કડકડતી ઠંડીમાંથી બચવા માટે, તાપણી પાસે ધરતી માતાનું શરણુ લઇને સુતેલી અને પોતાના બાળકો ની પોતાના આછા કપડા થી અને હુફાળા અંગથી ઢાંકવાનો મિથ્યા પ્રયત્ન​ કરતી સ્ત્રીઓની કલ્પના, મગજને ભમાવે છે. આ સ્થિતિ જોઇએ કુદરત પણ લાજે તો શું મનુષ્ય​ નહિ શરમાય?

સને ૧૯૧૮ ના અરસામાં જયારે ભારત બ્રિટિશ સલતનત હેઠળ હતું, સ્વરાજ મેળવવું એ ભારત ની દરેક વ્યકિત નું સ્વપ્ન હતું. ને સ્વરાજની ચળવળ ગાંધીજીની આગેવાની હેઠળ પુરજોશમાં ચાલતી હતી, એ અરસા માં પંચમહાલ જિલ્લાના દાહોદ, ઝાલોદ તાલુકામાં ભારે દુષ્કાળ પડયો, અને લાગલગાટ બે ત્રણ મોસમ નબળી આવી. અહીં ના આદિવાસીઓ તેના ભોગ બન્યા અને ભૂખમરો મોટા પ્રમાણ માં વધ્યો. અગ્રેજી સલતનત દવારા રોજીરોટી આપવા કોઈ ખાસ રાહત કામો શરુ કરવામાં આવેલ નહિ.

દાહોદના વતની અને સામાજિક કાર્યકર શ્રી સુખદેવ વિશ્વનાથ ત્રિવેદીના મન ઉપર આની ભારે અસર થઇ ને દુ:ખી અને અસહાય ભીલો માટે કઇક કરવાની ઇચ્છા થતા તેઓ તે વખતે ગુજરાતમા અદમ્ય ઉત્સાહથી ઘુમતા સમાજસેવક શ્રી ઇન્દુલાલ યાજ્ઞિક ને મળ્યા. તેમણે છાપામા લેખ લખીને ગુજરાતના લોકોની પરિસ્થિતિથી વાકેફ કર્યા ને આર્થિક મદદ માગી. એજ અરસામા શ્રી અમ્રુતલાલ વી. ઠક્કર​ ઓરિસ્સામા પડેલ દુષ્કાળ રાહત કામગીરી પુરી  કરીને  ગુજરાત પાછા આવ્યા. પૂજ્ય ગાંધીજીની પ્રેરણાથી તેમણે આદિવાસિઓમા રેટિયાની પ્રવ્રુતિ શરૂ કરી. મફત કપડા, રાહત ભાવે અનાજ,ઘાસના નિરણ કેન્દ્રો વગેરે શરુ કર્યા.  તેમણે આ વિસ્તારમા બળદગાડામા ફરીને પરિસ્થિતિને જાતે નિહાળી. તેમણે જોયુ કે આ વિસ્તારમા ગરીબાઇ, અજ્ઞાનતા ને શોષણ ભારોભાર છે. જેનો ભોગ આદિવાસીઓ બન્યા છે.

વધુ વાંચૉ....